De aanneming van het nieuw Belgisch Strafwetboek is een belangrijke en hoognodige gebeurtenis. Het huidige strafwetboek is reeds in werking sinds 1867 en derhalve op verschillende vlakken zeer gedateerd. De Kamer heeft op 22 februari 2024 het Wetsontwerp tot invoering van het nieuwe strafwetboek officieel aangenomen. Deze hervorming heeft de specifieke doelstelling om het strafwetboek moderner en zelfs toekomstbestendig te maken. Volgens de wetgever moeten “accuraatheid, eenvoudigheid, en coherentie” de krachtlijnen worden van de nieuwe tekst. Het wetsontwerp bestaat uit een Boek I dat de algemene regels van het strafrecht zal bevatten en een Boek II dat de misdrijven en daarbij behorende straffen zal omsluiten. Twee jaar na de publicatie ervan in het Belgisch Staatsblad, zal het nieuwe wetboek in werking treden.
Welke veranderingen brengt het Nieuw Strafwetboek met zich mee?
Een eerste essentiële verandering is de afschaffing van de klassieke driedeling tussen misdaden, wanbedrijven, en overtredingen. De term ‘misdrijf’ zal nu de volledige lading dekken, wat een einde maakt aan de voortdurende correctionalisering (herleiding van misdaad tot wanbedrijf zodat een correctionele rechtbank dit kan behandelen).
Daarnaast moet de voorheen overheersende visie van vergelding en boetedoening plaats maken voor straffen op maat. Het nieuwe uitgangspunt van de wetgever is dat de gevangenisstraf zeker en vast niet steeds de beste oplossing biedt. Straffen op maat impliceert logischerwijze meer flexibiliteit voor de rechter, die moet zoeken naar de meest geschikte straf voor elk individueel geval. De gevangenisstraf is daarbij slechts één van de mogelijkheden, naast een breder toepasbare werkstraf en soepelere probatiestraffen.
Het moreel bestanddeel van het misdrijf (art. 7 Nieuw Sw.) ondergaat eveneens een ingrijpende wijziging. De dader moet minstens bewust en uit vrije wil handelen. Daarnaast kan sprake zijn van algemeen of bijzonder opzet. Wat betreft onopzettelijke misdrijven, verwijst het Nieuw Sw. expliciet naar de zware fout. Volgens het oude strafwetboek is een onopzettelijke doding bijvoorbeeld mogelijk door de lichtste fout. Deze aanpassing zal er bij voor sommige misdrijven voor zorgen dat de strafrechtelijke en burgerlijke fout niet langer overeenkomen.
De strafbare poging zal worden uitgebreid tot alle opzettelijke misdrijven. Op dit moment is de default dat enkel pogingen tot misdaad strafbaar zijn, maar pogingen tot wanbedrijf niet. Deze discrepantie zal gelijk worden getrokken.
‘Verzwarende bestanddelen’ zijn een nieuw concept die het mogelijk maken voor de rechter om hetzelfde strafniveau een zwaardere straf uit te spreken. Zo zal bijvoorbeeld discriminatie bij elk misdrijf kwalificeren als een verzwarend bestanddeel. Het concept van verzachtende omstandigheden blijft bestaan, waarbij een straf een lager niveau kan krijgen.
Er zijn een aantal nieuwe strafbaarstellingen (strafbare gedragingen), zoals: het maken en verspreiden van pedofielenhandboeken, aanzetten tot zelfdoding, het binnendringen van voertuigen, lijkschennis, … Andere straffen worden verhoogd: intrafamiliaal geweld, seksueel geweld, terrorisme … Een belangrijke nieuwkomer is “ecocide”, i.e. het opzettelijk plegen van een illegale handeling die ernstige, grootschalige en langdurige milieuschade veroorzaakt. Deze strafbaarstelling zal naar verwachting vooral grote ondernemingen treffen.
Het Nieuw Strafwetboek maakt ook een duidelijker onderscheid tussen natuurlijke personen en rechtspersonen. Rechtspersonen krijgen eigen afzonderlijke strafniveaus van hoofdstraffen, los van de schaal die voor natuurlijke personen wordt geïntroduceerd. Het zal dus niet langer nodig zijn om gevangenisstraffen te ‘converteren’ naar geldboetes voor rechtspersonen. Daarnaast zal het voor de rechter mogelijk zijn om bij de bestraffing van de rechtspersoon rekening te houden met de impact op werknemers.
Conclusie De algemene tendens dat justitie efficiënter en menselijker moet worden georganiseerd, heeft eindelijk ook zijn weg gevonden naar het strafrecht. Bestraffing op maat en bescherming van slachtoffers moet bijdragen tot een veiligere en duurzame samenleving. Het Nieuw Strafwetboek zal in werking treden tegen 2026, het huidige strafwetboek zal dus wel nog een tijdje meegaan. Niettemin is de aanneming van het wetsontwerp alvast een onmisbare stap vooruit.
Hamme, 29 april 2024.